Brussel in onzekerheid: op weg naar een wereldrecord voor de afwezigheid van een regering

Met meer dan 542 dagen zonder volwaardige regering staat het Brussels Gewest op het punt om een weinig benijdenswaardig wereldrecord te vestigen. Deze politieke impasse, die ontstond na de verkiezingen van 9 juni 2024, heeft een negatieve impact op het beheer van de openbare diensten, het vertrouwen van de burgers en de geloofwaardigheid van Brussel als Europese hoofdstad.

Een wereldrecord inactiviteit

Op 4 december 2024 zal het Brussels Gewest 542 dagen zonder echte uitvoerende macht hebben doorgebracht, één dag meer dan het vorige Belgische record van 541 dagen in handen van de federale regering tussen 2010 en 2011. De hoofdstad van Europa neemt zo de leiding in een rangschikking die gedomineerd wordt door België, dat ook op de derde plaats staat met 493 dagen zonder federale regering in 2020-2021. Internationaal komen alleen Libanon (396 dagen in 2021) en Cambodja (354 dagen in 2004) in de top 5 voor. Deze statistiek benadrukt de terugkerende moeilijkheden die Belgische politici hebben om stabiele coalities te smeden.

De wortels van een impasse in Brussel

Brussel, een tweetalige stad en de zetel van veel Europese instellingen, weerspiegelt de complexiteit van het Belgische systeem, dat gebaseerd is op het naast elkaar bestaan van drie taalgebieden. De regionale verkiezingen van 9 juni 2024 versterkten de versnippering van de assemblee: MR, PS, Ecolo, DéFI, PTB en andere kleine partijen strijden om bijna evenveel zetels, zonder dat een alliantie een duidelijke meerderheid kan behalen. Tegen een achtergrond van rivaliteit tussen de gemeenschappen is elk kamp bang om te veel terrein prijs te geven op zijn ideologische prioriteiten, of het nu gaat om veiligheid in de stad, sociale huisvesting of mobiliteit.

Gevolgen voor openbare diensten en de economie

Praktisch gezien vertraagt de afwezigheid van een Brusselse uitvoerende macht essentiële beslissingen. Begrotingen moeten worden goedgekeurd als een afwachtende dienst, zonder nieuwe ambities voor de ontwikkeling van vervoer of de bestrijding van vervuiling. Verwachte investeringen in infrastructuur, waaronder Europese projecten, blijven uit, wat de economische aantrekkingskracht van de regio belemmert. Op lange termijn kan het gebrek aan duidelijke politieke vooruitzichten het vertrouwen van investeerders ondermijnen en de sociale spanningen doen toenemen, wat al duidelijk werd toen 500 mensen een mars hielden om een meerderheidsregering te eisen.

Politieke verdeeldheid en gemeenschapskwesties

In het hart van de patstelling blijven de traditionele tegenstellingen bestaan. Aan Franstalige zijde wil de PS een sociaal evenwicht bewaren en het cohesiebeleid financieren, terwijl DéFI aandringt op een streng bestuur tegen criminaliteit. Aan Vlaamse kant is de MR voorstander van economisch concurrentievermogen en streng beheer van de overheidsfinanciën, maar botst met Ecolo en de PTB over klimaatkwesties en herverdeling. Bernard Clerfayt (DéFI) vat het dilemma samen: “Je hebt een meerderheidsregering nodig om moeilijke maatregelen te nemen”, maar de meerderheid weigert te vormen zolang elke partij niet verzekerd is van haar garanties.

Een democratische en institutionele uitdaging

Afgezien van de onderhandelingen wordt de structuur zelf van het Belgisch federalisme in vraag gesteld. Hoe kan een doeltreffender bemiddelingsmechanisme worden gevonden voor de verkiezing van de minister-president of de toewijzing van de portefeuilles? Moet er een kaderwet komen om de duur van de crisis te beperken of moet het regionale kiesstelsel worden herzien om minder gefragmenteerde coalities aan te moedigen? De geïnterviewde deskundigen wijzen erop dat er dringend behoefte is aan een algemene reflectie, aangezien de crises van 2010-2011 en 2020-2021 hebben aangetoond dat een soortgelijk scenario zich zou kunnen herhalen.

Naar een oplossing en hervormingen

Er tekenen zich verschillende scenario’s af. Enerzijds zou de heronderhandeling van programma’s een meerderheid van MR-PS-Ecolo kunnen deblokkeren, op voorwaarde dat er een compromis wordt gesloten over de begrotings- en milieuprioriteiten. Anderzijds zou een minderheidsregering op basis van ad-hocakkoorden een tijdelijke oplossing bieden, maar het risico lopen de legitimiteit te missen om echte hervormingen door te voeren. Tot slot wint het idee van institutionele hervormingen, met bijvoorbeeld een hogere kiesdrempel of een automatisch crisisexitmechanisme, terrein onder sommige constitutionalisten. Welke weg ook wordt gekozen, de uitdaging is duidelijk: een uitvoerende macht die in staat is om te regeren naar Brussel terugsturen voordat de 600 dagen van inactiviteit zijn gepasseerd.