Sint-Michielskathedraal: 800 jaar gotische geschiedenis in hartje Brussel

In 2026 zal de Sint-Michielskathedraal 800 jaar bestaan sinds het begin van de gotische reconstructie, een mijlpaal die herinnert aan de architecturale en politieke evolutie van Brussel. Concreet is het de bedoeling om een emblematisch monument te vieren dat zowel een plaats van aanbidding en een decor voor grote koninklijke evenementen is, als een levende erfgoedsite die geconfronteerd wordt met de uitdagingen van het behoud. Op lange termijn zou deze herdenking de toeristische aantrekkingskracht kunnen vergroten, terwijl ze ook vragen oproept over financiering en behoud.

Van de Merovingische oorsprong tot de ^11e-eeuwse collegiale kerk

Oorspronkelijk stond hier een kleine Romaanse kerk uit de ^7e of ^8e eeuw, waarvan slechts enkele archeologische overblijfselen zijn overgebleven. In 1047 stichtten graaf Lambert II van Leuven en zijn vrouw Oda een kapittel van twaalf kanunniken en lieten ze de relikwieën van Sint-Goedele, die tot dan toe in de kerk van Sint-Gorik werden bewaard, overbrengen naar de voormalige parochie Sint-Michielsgestel. Vanaf deze datum werd het gebouw een collegiale kerk die pelgrims en gelovigen aantrok en haar plaats in het religieuze landschap bevestigde. In de praktijk betekende deze eerste wijding de bevestiging van de macht van de hertogen van Brabant over Brussel en de geboorte van een spiritueel en cultureel centrum dat zou blijven groeien.

Brabantse gotiek, tussen bescheidenheid en ambitie

Rond 1220-1226 werd de kapittelkerk onder impuls van de hertogen van Brabant volledig herbouwd in de gotische stijl geïnspireerd op de Notre-Dame de Paris. Maar, zoals architect Pierre Terlinden opmerkt, “wij zijn een zusje van de Notre-Dame: wij hadden beperktere middelen tot onze beschikking, vandaar een minder opzichtig gebouw”. Concreet pasten de bouwers de principes van hoogte en licht aan een beperktere financiële context aan, wat resulteerde in een Brabantse gotiek gekenmerkt door strakke lijnen en sobere sculpturale details. Het werk ging door tot in de 15e eeuw en resulteerde in een slank schip geflankeerd door zijbeuken en geflankeerd door twee torens van 69 meter met groene koperen kappen. Uiteindelijk werd deze architectuur een bewijs van de plaatselijke synthese van middeleeuwse strengheid en koninklijke aspiraties.

Van de Revolutie tot de kathedraal van de Belgische monarchie

In de ^16e eeuw kwam de collegiale kerk onder het gezag van de aartsbisschop van Mechelen in 1559, waardoor haar religieuze invloed verzekerd was. De Franse Revolutie leidde echter tot de afschaffing van de kapittels in 1797 en de reductie van het gebouw tot een eenvoudige parochie in 1800. Pas in 1961 werd de voormalige kapittelkerk officieel verheven tot kathedraal toen het aartsbisdom Mechelen-Brussel werd opgericht. Sindsdien is Sint-Michel-et-Goedele een belangrijke institutionele site geworden in de ogen van de Belgische monarchie. Concreet vonden hier de huwelijken plaats van Leopold II in 1853, Albert I in 1900, Boudewijn in 1960 en Filip in 1999, en niet te vergeten de koninklijke begrafenissen en het Te Deum op 21 juli. Uiteindelijk zal deze ceremoniële rol de kathedraal een internationaal profiel geven en haar tegelijkertijd deel laten uitmaken van het Belgische nationale verhaal.

Een eeuwigdurend werk in uitvoering: restauraties en hedendaagse uitdagingen

Sinds de ^19e en ^20e eeuw waren er restauratiecampagnes in neogotische stijl om bepaalde delen van de kathedraal te harmoniseren en te voltooien. Nieuwe glas-in-loodramen en invullingen werden toegevoegd om een coherente stijl te creëren. Deze ingrepen, hoe discreet ook, roepen echter de vraag op naar de historische authenticiteit en het evenwicht tussen behoud en modernisering. In de praktijk vereisen het behoud van het zes eeuwen oude eikenhouten geraamte en het behoud van de sculpturen die blootgesteld zijn aan stedelijke vervuiling aanzienlijke budgetten, vaak verkregen via publiek-private partnerschappen. Maar er zijn nog steeds veel technische beperkingen: beperkte toegankelijkheid voor mensen met beperkte mobiliteit, kwetsbare materialen en de noodzaak om te voldoen aan veiligheidsnormen. Uiteindelijk zal het succes van deze projecten bepalen of ons gotisch erfgoed al dan niet kan worden doorgegeven aan toekomstige generaties.

800 jaar feest: culturele en toeristische kwesties

Gedurende het hele jaar 2026 zal een programma van evenementen de bezoekers in staat stellen om de kathedraal in een heel nieuw licht te herontdekken: meeslepende voorstellingen, orgelconcerten, thematische rondleidingen gericht op de Franse Revolutie of de Brabantse gotiek. Concreet rekenen de organisatoren op een toestroom van bezoekers die vergelijkbaar is met de 11 miljoen die de Notre-Dame de Paris onlangs mocht verwelkomen, maar ze willen overbezoeken voorkomen. In de praktijk is het de bedoeling een evenwicht te vinden tussen de ontwikkeling van het toerisme en het respect voor de site, door gidsen, historici en de culturele diensten van de Stad Brussel samen te brengen. Maar naast de economie werpt deze viering ook de vraag op naar de identiteit van Brussel: hoe blijft een historisch monument structuur geven aan het stadsleven en het gevoel van collectieve saamhorigheid? Uiteindelijk zou deze herdenking de band tussen erfgoed, de burgermaatschappij en instellingen kunnen versterken, en tegelijkertijd de behoefte aan langetermijnfinanciering benadrukken om ervoor te zorgen dat de kathedraal de komende eeuwen overleeft.