België noch Brussel anticiperen voldoende op klimaatverandering

De eerste nationale evaluatie van de klimaatrisico’s, begin november gepubliceerd door het Centre d’analyse des risques du changement climatique (CERAC), doet een alarmerende vaststelling: ondanks de waarschuwingen hebben noch de federale regering noch het Brussels Gewest een aanpassingsstrategie uitgewerkt die aangepast is aan de toekomstige bedreigingen. Geconfronteerd met overstromingen, hittegolven en uitdrogende grond, zijn het de gemeenten die in de frontlinie zullen staan, zonder voldoende financiële middelen.

Een ongekende nationale beoordeling, maar nu al als onvoldoende beoordeeld

Voor het eerst in België heeft CERAC de klimaatrisico’s gedetailleerd in kaart gebracht: overstromingen, hittegolven, droogte en economische gevolgen. In opdracht van de Nationale Veiligheidsraad wil de studie de basis leggen voor een nationale strategie ter bestrijding van extreme gevaren. Het rapport benadrukt in het bijzonder dat gemeenten de directe en indirecte kosten zullen moeten dragen, in het bijzonder voor civiele bescherming, brandweer en lokale infrastructuur.

Brulocalis - de vereniging van Brusselse steden en gemeenten - is echter van mening dat deze eerste oefening grotendeels theoretisch blijft. “Noch België, noch Brussel anticipeert voldoende op de klimaatverandering”, zegt Jean-Michel Reniers, hoofd van de dienst Duurzame Stad. De CERAC-evaluatie wijst op temperatuurverschillen van 3 tot 10°C in bepaalde dichtbevolkte verstedelijkte gebieden, zonder bindende actieplannen voor te stellen voor lokale overheden.

Hitte-eilanden en kwetsbare bevolkingsgroepen in de frontlinie

In Brussel vormen hittegolven het grootste risico. Stedelijke hitte-eilanden - warmtepieken die ontstaan door een ondoordringbare bodem en een gebrek aan vegetatie - treffen vooral het hypercentrum, waar de woningen kleiner en minder goed gerenoveerd zijn. Hierdoor wordt de gezondheid van ouderen, chronisch zieken en de meest achtergestelde bewoners direct bedreigd. Slaapstoornissen, slapeloosheid, zonnesteek en verminderde productiviteit op school of op het werk maken al deel uit van het dagelijks leven.

Brulocalis roept op tot een “strategische vergroening” van deze wijken en laat ons geloven dat alleen structurele maatregelen deze effecten kunnen verzachten. Zonder substantiële financiële steun van het Gewest en de federale regering bestaat echter het risico dat de sociale en geografische ongelijkheden nog groter worden.

Gemeentelijke initiatieven: embryonale projecten met het oog op urgentie

Sommige lokale overheden zijn zich bewust van het gevaar en experimenteren met lokale oplossingen. In Sint-Jans-Molenbeek is de Ninovepoort versierd met vegetatie om de lucht te verkoelen. In Sint-Gillis profiteert het Marie Jansonplein van een netwerk van fonteinen en beplante perken. Maar deze projecten blijven te beperkt om de trend te keren. In de praktijk weerspiegelen ze een sterke lokale politieke wil die niet gepaard gaat met passende begrotingstoewijzingen.

Verschillende burgemeesters wijzen op een terugkerend gebrek aan middelen. De federale, regionale en lokale budgetten staan zo onder druk dat verkozenen zullen moeten kiezen tussen essentiële diensten (netheid, politie, onderwijs) en investeringen in het klimaat. In het CERAC-rapport is de verzekeringssector een van de meest bezorgde spelers: maatschappijen zijn nu bang voor de kosten die gepaard gaan met meer overstromingen als gevolg van stedelijke afdichting en zouden hun dekkingsvoorwaarden kunnen aanscherpen.

Krap budget en gefragmenteerd bestuur

In Brussel belooft de zogenaamde “renolution” strategie om alle woningen tegen 2050 te renoveren. Dit plan heeft het tempo van de werkzaamheden al opgevoerd, maar het is nog ver verwijderd van de doelstellingen die worden opgelegd door de Europese richtlijnen inzake energie-efficiëntie. In het huidige tempo zou het nog tientallen jaren duren voordat de woningvoorraad koolstofneutraal is.

Deze kloof tussen ambitie en realiteit wordt gedeeltelijk verklaard door het feit dat er al enkele maanden geen stabiele regionale regering is. Als gevolg daarvan zijn de financieringsregelingen voor renovatiepremies bevroren, waardoor huishoudens en bedrijven in onzekerheid blijven. Tegelijkertijd blijft de coördinatie tussen de federale regering, het Gewest en de lokale overheden ontoereikend om alle beschikbare Europese fondsen te mobiliseren, waardoor de steunregelingen nog zwakker worden.

Vooruitzichten en manieren om de overgang te versnellen

Brulocalis en basisverenigingen hebben een aantal mogelijke oplossingen geïdentificeerd, waaronder de oprichting van een Brussels klimaatfonds dat gefinancierd wordt door een specifieke bijdrage van bedrijven, de versterking van partnerschappen met de privésector om verwarmings- en koelingsnetwerken te ontwikkelen (dit wordt getest in het Parc Maximilien) en het systematisch opnemen van groene ruimten in bouwvergunningsaanvragen. Uiteindelijk zouden deze acties de impact van hittegolven en stedelijke overstromingen kunnen beperken.

Maar het succes van deze initiatieven zal afhangen van drie sleutelfactoren: politieke betrokkenheid op het hoogste niveau om financiering vrij te maken, het vermogen om burgers erbij te betrekken (gedeelde tuinen, samen planten) en de oprichting van meer samenhangend bestuur op meerdere niveaus. Als dit niet gebeurt, loopt Brussel het risico van een opeenstapeling van vertragingen en exponentiële kosten, terwijl elke extra graad opwarming al wordt betaald in mensenlevens en overheidsuitgaven.