Onzekerheid bij volledige werkgelegenheid: wanneer Brussel verder gaat dan de officiële cijfers

Met 9,6% werkende armen heeft Brussel een recordpercentage in België, ver boven het nationale gemiddelde. Toch weerspiegelt deze statistiek slechts een deel van de realiteit. Een recent rapport van het Observatoire bruxellois de la Santé et du Social onthult drie gezichten van onzekerheid en stelt de meetmethoden en de oplossingen om dit groeiende fenomeen in te dijken in vraag.

Een alarmerend percentage dat de nationale statistieken tart

Volgens nationale cijfers leeft 4,7% van de Belgische werknemers in armoede, tegenover 5% in Wallonië en 3,7% in Vlaanderen. In Brussel loopt dit cijfer op tot 9,6%, waarmee de hoofdstad bovenaan de ranglijst staat. Het Brussels Observatorium wijst er echter op dat conventionele indicatoren geen rekening houden met de complexiteit van de regionale arbeidsmarkt. Ultrakorte contracten, variabele werktijden, meerdere banen en informeel werk ontsnappen aan de nationale statistieken. In de praktijk is de reële situatie van veel Brusselaars onzichtbaar voor een globale analyse.

Drie gezichten van het precariaat in Brussel

Om deze onzekere situatie beter te begrijpen, onderscheidt het rapport drie categorieën werknemers:

• De zichtbare kant bestaat uit werknemers met een vast of tijdelijk contract, zelfstandigen en freelancers. Ondanks een formeel contract brengen onvoorspelbare werktijden of een te laag aantal uren de financiële stabiliteit in gevaar.
• De vage kant, die een mix is van werk in loondienst, zelfstandig ondernemerschap, sociale uitkeringen en soms flexbanen. Deze hybriditeit vergroot de administratieve complexiteit en stelt individuen bloot aan inbreuken op hun rechten.
• Het onzichtbare gezicht: werknemers die volledig in de informele economie werken, vaak zonder papieren, illegaal in risicovolle omstandigheden. Hen tellen blijft bijzonder gevaarlijk.

Concreet illustreren deze drie niveaus de toenemende versnippering van carrièrepaden in Brussel, waar de diversificatie van statuten de toegang tot sociale bescherming fragmenteert.

Veranderingen op de arbeidsmarkt en structurele factoren

Het Brusselse Gewest ondergaat versnelde veranderingen in de manier waarop werk wordt georganiseerd. De toegenomen flexibiliteit, het wijdverspreide gebruik van digitale platformen en de proliferatie van tussenpersonen in de arbeidsrelaties leiden tot gefragmenteerde en vaak onzekere contracten. Daar komen nog grote ongelijkheden bij: afhankelijk van geslacht, afkomst, leeftijd of toegang tot digitale hulpmiddelen variëren de kansen op een vaste baan sterk.

Platforms en werkgelegenheid op aanvraag

Uber, Deliveroo en andere ride-hailing diensten hebben onzekere werkgelegenheid verergerd door het aantal “taakgebaseerde” werknemers te verhogen. Deze banen, die worden voorgesteld als flexibel, bieden vaak onzekere uren en maken budgetplanning onmogelijk.

Meerdere activiteiten en het boemerangeffect

Steeds meer werknemers in Brussel combineren verschillende kleine contracten of zelfstandige activiteiten om de eindjes aan elkaar te knopen. Maar paradoxaal genoeg verzwakt dit ‘multi-status’ model de toegang tot sociale rechten en kan het leiden tot periodes zonder ziektekostenverzekering of werkloosheid.

Menselijke en sociale gevolgen

Financiële instabiliteit heeft ernstige gevolgen voor de lichamelijke en geestelijke gezondheid. Het rapport constateert een hoge mate van slijtage onder mensen die zware en slecht betaalde banen hebben: chronische stress, spier- en skeletaandoeningen en burn-out. In de praktijk maken mensen steeds minder gebruik van hun sociale rechten, omdat ze er niet van op de hoogte zijn, bang zijn voor administratieve sancties of geen toegang hebben tot openbare diensten.

Werkonzekerheid op de lange termijn heeft niet alleen een negatief effect op het individu, maar ook op de sociale cohesie. De werkende armen vinden het moeilijk om te investeren in opleiding, om hun huisvesting te stabiliseren of om zich een rustige gezinsomgeving voor te stellen.

Debatten en mogelijke oplossingen

Aanstaande dinsdag wordt in het Brussels Parlement een rondetafelconferentie gehouden om een bredere definitie van “werkende armen” te bespreken en passende maatregelen voor te stellen. Er tekenen zich verschillende wegen af:

• Versterk de sociale bescherming door een minimuminkomen te garanderen, zelfs voor contracten van zeer korte duur.
• De toegang tot rechten vergemakkelijken door één loket te creëren voor werknemers met verschillende statussen en de procedures te vereenvoudigen.
• Betere regulering van platforms om een minimumaantal uren en sociale rechten te garanderen die in verhouding staan tot het gegenereerde inkomen.
• De formalisering van informeel werk aanmoedigen, met name voor werknemers zonder papieren, door middel van een beschermde arbeidsstatus.
• Ontwikkel bijscholing en ondersteuning voor minder zware en beter betaalde banen.

Deze maatregelen roepen echter vragen op over overheidsfinanciering en het behoud van economische flexibiliteit. Uiteindelijk gaat het erom een evenwicht te vinden tussen de veiligheid van werknemers en het concurrentievermogen van de commerciële structuur.

Brussel vergeleken met andere Europese hoofdsteden

Vergeleken met Londen of Parijs heeft Brussel een hoog aandeel migranten en laaggeschoolde banen in de dienstensector. Terwijl deze steden al geëxperimenteerd hebben met een gericht basisinkomenbeleid en een strengere regulering van platformen, is er in Brussel nog geen sprake van een geïntegreerd beleid. Feedback van Europese ervaringen kan input leveren voor de huidige discussies.

Vooruitzichten en open vragen

Zal het verbeteren van de definitie en meting van armoede onder werkenden echt helpen om het fenomeen terug te dringen? Hoe kunnen sterkere sociale rechten worden gecombineerd met een dynamische arbeidsmarkt? Welke rol moeten lokale overheden spelen bij de aanpak van migratiekwesties en de informele economie? De antwoorden op deze vragen zullen het sociale beleid in Brussel de komende jaren bepalen.

Na afloop van de rondetafelconferentie wordt van de regio verwacht dat ze haar beloften nakomt. Voor elke werknemer die met onzekerheid wordt geconfronteerd, zal het niet langer een kwestie zijn van het tellen van gevallen, maar van het zichtbaar maken en beschermen van een fundamenteel recht: het recht om op een waardige manier te leven van je werk.