Controverse op de Grote Markt: wanneer een moderne kerststal Brussel uitdaagt

Een kerststal met een eigentijds ontwerp, geïnstalleerd op 28 november op de Grote Markt, zorgt voor opschudding in Brussel. De installatie, ontworpen door kunstenares Victoria-Maria Geyer en verdedigd door decaan Benoît Lobet van Brussel-Centrum, wil de aandacht vestigen op de realiteit van de ongeveer 9.000 daklozen in de hoofdstad. Dit initiatief brengt religieuze tradities, sociale kwesties en het debat over openbare kunst samen.

Een geëngageerde creatie om onzekerheid te benadrukken

Concreet bestaat het bedje op de Grote Markt uit gestroomlijnde silhouetten op een wit laken, zonder duidelijke gelaatstrekken. De kunstenares Victoria-Maria Geyer wilde het leed en de anonimiteit van de daklozen belichamen. Volgens Abbé Benoît Lobet, deken van de kathedraal Saints-Michel-et-Gudule, “herinnert de installatie ons er met Kerstmis aan dat ongeveer 9.000 mensen, waaronder kinderen, op straat slapen”. Hij benadrukt dat deze keuze volledig in lijn is met de christelijke waarden: hulp en solidariteit bieden aan de meest kwetsbaren.

Hoewel het een religieus werk blijft, staat de benadering dichter bij een vorm van geëngageerde kunst. In de praktijk moedigt de afwezigheid van gezichten bezoekers aan om zichzelf te projecteren en de mensheid uit te nodigen om de kerststal te betreden. Op deze manier hoopt de kunstenaar een participerende ervaring te creëren, waarin iedereen een acteur wordt in de kerststal.

Een traditie herzien in het licht van kritiek

Veel mensen denken bij kerststalletjes aan terracotta of houten figuurtjes met herkenbare, vaak geschilderde kenmerken. Hier is echter sprake van een complete breuk: geen vrolijke Wijzen of pittoresk gekapte herders. De moderniteit baarde sommige mensen zorgen die gehecht waren aan een onveranderlijk religieus en cultureel erfgoed. De voorzitter van de MR-partij, Georges-Louis Bouchez, beschreef de figuren als “zombies” en zei dat ze “niet aangepast waren aan de feestelijke geest”.

Er gaan echter ook stemmen op om de traditie te veranderen. Sammy Mahdi, voorzitter van de Vlaamse christendemocratische partij CD&V, wijst erop dat “de manier waarop we met onze tradities omgaan” een debat verdient. Voor hen kan het herbekijken van een oud gebruik de dialoog verrijken en een nieuwe betekenis geven aan Kerstmis. Op lange termijn kan deze vraagstelling de weg openen naar andere artistieke interpretaties.

Politieke en veiligheidsreacties

Naast de esthetische controverse leidde de installatie ook tot strengere veiligheidsmaatregelen. Er werden versperringen geplaatst rond het podium en extra patrouilles ingezet nadat het hoofd van het kindje Jezus was gestolen. Deze daad van vandalisme heeft verontwaardiging gewekt, zelfs bij degenen die het werk bekritiseren: veel politieke stemmen roepen op tot respect voor religieuze symboliek, ongeacht de stijl.

De burgemeester van Brussel, Philippe Close, riep op tot kalmte, veroordeelde de verbale excessen en erkende het belang van de sociale boodschap. “De Grote Markt is een ontmoetingsplaats voor alle Brusselaars”, verklaarde hij en riep iedereen op tot verdraagzaamheid en bezinning.

Openbare kunst en heilige ruimte: waar trekken we de grens?

De installatie roept de vraag op naar de plaats van hedendaagse kunst in een symbolische ruimte als een historisch en heilig plein. Aan de ene kant is het de rol van openbare kunst om te provoceren, uit te dagen en realiteiten zichtbaar te maken die vaak worden genegeerd. Aan de andere kant heeft de Grote Markt, die op de Werelderfgoedlijst van UNESCO staat, een sterke historische en religieuze betekenis.

In de praktijk moet elke stedelijke creatie laveren tussen vrije expressie en collectieve acceptatie. Sommigen vrezen een afglijden waarbij elke sociale boodschap een voorwendsel zou vinden om zich in tradities te mengen, met het risico dat hun oorspronkelijke reikwijdte verwatert. Anderen zien het als een unieke kans om een dialoog tot stand te brengen tussen herinnering en hedendaagse kwesties, tussen geloof, solidariteit en esthetiek.

Een nieuwe kijk op het kerstbedje?

De controverse rond de kerststal op de Grote Markt zou het startpunt kunnen zijn voor een bredere reflectie over de manier waarop moderne samenlevingen religieuze tradities en burgerlijke betrokkenheid combineren. Concreet roept dit debat vragen op over de verantwoordelijkheid van instellingen (religieus of gemeentelijk) in het licht van sociale crises en het vermogen van kunst om een golf van solidariteit op te wekken.

In Brussel, net als elders, zijn er al een aantal artistieke initiatieven die hedendaagse creatie combineren met sociale actie: muurschilderingen om de toegang tot huisvesting te bevorderen, beeldhouwwerken ter ondersteuning van migranten, tentoonstellingen over armoede, enz. De vraag is of deze initiatieven erin slagen een breder publiek te bereiken en controverse om te zetten in een blijvend bewustzijn.

Uiteindelijk herinnert deze atypische kerststal eraan dat Kerstmis in de eerste plaats een feest van samen delen is. Hoewel sommigen het bekritiseren omdat het de vorm verraadt, probeert het toch de essentie te behouden: denken aan degenen die in de schaduw leven en van elke bezoeker een betrokken getuige maken.